भारताची डिजिटल क्रांती आता आपल्या दैनंदिन व्यवहारांचा भाग बनली आहे. यूपीआय, मोबाइल वॉलेट, झटपट ट्रान्सफर… आज अगदी गावातील किराणा दुकानदारापासून ते मोठ्या शहरांतील व्यावसायिकांपर्यंत सगळेच याचा वापर करत आहेत.
पण या सोईबरोबरच एक गंभीर धोका सतत वाढत आहे — डिजिटल फसवणूक. तुम्हालाही कधी ना कधी अशा कॉल्स किंवा मेसेजेस आले असतील जेथे तुम्हाला पैशांची मागणी केली गेली असेल. हीच ती डिजिटल फसवणूक आहे जी दिवसेंदिवस वाढत आहे.
चला तर पाहूया हे स्कॅम्स कसे असतात, का वाढत आहेत आणि आपण त्यापासून स्वतःचं संरक्षण कसं करू शकतो.
हे स्कॅम्स नक्की कसे असतात?
पूर्वीची फसवणूक म्हणजे क्रेडिट कार्डची चोरी, पासवर्ड हॅकिंग वगैरे. पण आता फसवणूक म्हणजे तुमच्याकडूनच “स्वतःच्या इच्छेने” पैसे ट्रान्सफर करून घेणे.
कधी पोलिसांचा फोन, कधी सरकारी अधिकाऱ्याचा कॉल, कधी गुंतवणुकीचं आमिष — सगळ्याचा उद्देश एकच: तुम्हाला घाई-गडबडीत पैसे पाठवायला लावणे.
डिजिटल फसवणुकीचे प्रकार
हे स्कॅम्स अनेक स्वरूपात दिसतात. खाली सर्वाधिक सामान्य आणि धोकादायक प्रकार दिले आहेत:
कायदेशीर धमकी स्कॅम्स: तुमच्यावर केस आहे, तुम्ही टॅक्स भरलेला नाही, असे सांगून पैसे मागितले जातात.
डिजिटल अटक स्कॅम: पोलिस किंवा सरकारी अधिकारी असल्याचे भासवून “अटक होईल” असे सांगितले जाते आणि पैसे ट्रान्सफर करायला लावले जातात.
बोगस गुंतवणूक स्कीम: मोठ्या परताव्याचे आमिष दाखवून पैसे लुटले जातात.
रोमँस स्कॅम: ओळख वाढवून भावनिक फसवणूक केली जाते आणि मग पैशांची मागणी होते.
पार्सल किंवा कस्टम स्कॅम: पार्सल अडले असल्याचे सांगून पैसे मागितले जातात किंवा लिंकवर क्लिक करून माहिती चोरली जाते.
अधिकारी बनून फसवणूक: बँकेचे, पोलिसांचे किंवा सरकारी अधिकारी असल्याचे भासवून माहिती आणि पैसे घेतले जातात.
फेक जॉब किंवा लोन स्कॅम: नोकरी किंवा कर्ज मिळाल्याचे सांगून आधी फी घेतली जाते आणि मग संपर्क तुटतो.
हे स्कॅम्स एवढे का वाढले आहेत?
याचे मुख्य कारण म्हणजे झटपट व्यवहार. यूपीआयसारख्या प्लॅटफॉर्म्सवर पैसे सेकंदात जातात आणि एकदा गेले की परत मिळवणं फारच कठीण.
फसवणूक करणारे हेच ओळखून काम करतात — तुमच्या घाईचा फायदा घेतात.
स्वतःचं संरक्षण कसं करायचं?
काही साध्या उपायांनी आपण स्वतःला व आपल्या कुटुंबाला सुरक्षित ठेऊ शकतो:
- OTP आणि पासवर्ड कोणालाही सांगू नका.
- कोणी घाई-घाईत पैसे मागत असेल, तर थांबा आणि विचार करा.
- कॉल किंवा मेसेजचा स्रोत तपासा.
- संदिग्ध लिंकवर क्लिक करू नका, अज्ञात ॲप्स डाउनलोड करू नका.
- बँकिंग अ‍ॅपच्या नोटिफिकेशन्स चालू ठेवा.
- आई-वडील, आजी-आजोबांनाही या प्रकारांची माहिती द्या.
सरकार व बँकांचं काय योगदान आहे?
RBI कडून नवीन सायबर सुरक्षा नियम आले आहेत, बँकांना योग्य अल्गोरिदम लावण्याचे निर्देश दिले आहेत, आणि जनजागृतीसाठी मोहीमही सुरू आहे. पण प्रत्येकाने आपापली भूमिका बजावली तरच फसवणुकीला आळा बसेल.
डिजिटल भारत, सुरक्षित भारत
डिजिटल पेमेंट्समुळे आयुष्य सोपं झालंय, पण धोकेही वाढलेत. त्यामुळे सजग राहणं, माहिती असणं आणि कुठल्याही निर्णयाआधी विचार करणं हेच खरे शस्त्र आहे.
जरा थांबा, खात्री करा आणि मगच निर्णय घ्या — तुमचे पैसे, तुमचं संरक्षण.
